Tepla - Klasztor Premonstratensów - Premonstrátský Klášter Teplá. - Czeskie klimaty - okiem Polaka

Historia klasztoru.

Klasztor Premonstratensów w Tepli znajduje się około 1,5 km na południe od miasta Tepla, na Wyżynie Tepelskiej. Klasztor w Tepli założył możny szlachcic Hroznata w 1193 r. w pobliżu swojej siedziby i osadził w nim kilku Norbertanów z klasztoru na praskim Strahovie. Załozenie klasztoru związane jest z okresem wypraw krzyżowych, w których brał udział Hroznata. W marcu 1188 r. Hroznata wspólnie z królem Jindřichem VI wzięli udział w Trzeciej Wyprawie Krzyżowej. Błogosławiony Hroznata dał obietnicę udziału w wyprawach krzyżowych mających na celu wyzwolenie Grobu Pańskiego z rąk muzułmanów. Wyprawa ta została w okolicach Rzymu rozwiązana, ale obietnica pozostała nadal ważna. Dlatego też, w uzgodnieniu z papieżem, w zamian za zwolnienie z obietnicy Hroznata ufundował Klasztor w Tepli. Budowę kompleksu klasztornego rozpoczęto od budowy kościoła, do budowy którego kilka koszy kamieni, jako pierwszy przyniósł sam Hroznata. Legenda mówi, że Hroznata dwa razy do roku stawiał przed Klasztorem misę pełną pieniędzy. Misa stała tam całą noc i każdy z poddanych mógł z niej wziąć tyle pieniędzy ile, jego zdaniem Klasztor był mu winien. Resztę Hroznata rankiem rozdawał ubogim. Misa Hroznaty zachowała się do naszych czasów. Pochodzi ona z XII w. i została wyprodukowana prawdopodobnie w Wenecji, jest wykonana z miedzi, wcześniej pozłacana ze śladami bogatego, emaliowanego zdobienia, o średnicy 24,7 cm. Obecnie znajduje się w Historyczno-Przemysłowym Muzeum w Pradze. Na przełomie wieków, po śmierci żony i syna Hroznata wstąpił do Tepelskiego Klasztoru i stał się zakonnikiem. Święcenia otrzymał on z rąk samego papieża Innocentego III. Jako założyciel Klasztoru nadal sprawował nad nim kontrolę administracyjną. W czasie jednego z objazdów granicy Hroznata został pojmany przez rycerzy-rabusiów, którzy zażądali okupu. Hroznata nie pozwolił opatowi na jego wypłacenie, w związku z czym został osadzony w więzieniu w Starém Kinsperku (dziś Hroznatov), gdzie zmarł 14 lipca 1217 r. Hroznata został pochowany w kryptach kościoła w Tepli. 16 września 1897 r. Hroznata został beatyfikowany, a jego proces kanonizacyjny trwa od 2004 r. Oficjalnie święto Błogosławionego Hroznaty obchodzone jest 14 lipca. Konsekracja klasztornego kościoła miała miejsce w 1232 r. Dokonał jej praski biskup w obecności czeskiego króla Václava I. Czas rozkwitu Klasztoru został gwałtownie przerwany w 1380 r., kiedy to zaraza morowa praktycznie wyludniła całą okolicę. W czasie wojen husyckich, dzięki sprytnej i mądrej polityce opata Zikmunda Hausmanna Klasztor uchronił się przed plądrowaniem, a nawet rozkwitał. Ciężkie czasy dla Klasztoru nastały wraz z reformacją. Znaczne szkody poczyniła również wojna trzydziestoletnia. W latach 1641-1648 Klasztor był kilkukrotnie plądrowany przez Szwedów. W 1659 roku spłonął budynek konwentu oraz prałatura. Ich obecny wygląd jest efektem barokowej odbudowy dokonanej przez opata Raimunda II Wilferta. W czasach kontrreformacji, po bitwie na Białej Górze (cz. Bíla Hora), Premonstratensi ponownie zaczęli szerzyć wiarę katolicką w zachodnio-czeskich parafiach należących do Klasztoru. W okresie wojen pruskich w XVIII w. miały miejsce kolejne szkody. Jednakże dzięki gospodarnej polityce opata Hieronyma Ambrosa Klasztor jakoś prosperował. Klasztor stał się centrum nauki i sztuki, rozrosła się kolekcja ksiąg, powstała kolekcja minerałów oraz gabinet fizyki. W latach 1801-1812 opat Kryštof Pfrogner, były profesor historii Kościoła i rektor Uniwersytetu w Pradze, uczynił z Klasztoru miejsce rozwoju różnych dziedzin nauki. Opat ten zbudował pierwsze uzdrowisko u źródeł w Mariańskich Łaźniach. Jednakże za prawdziwego założyciela Mariańskich Łaźni uznaje się jego następcę, opata Karla Reitenbergera, który w znacznej mierze finansował rozwój nowego uzdrowiska. W czasach opata Clementsa miały miejsce liczne remonty i rozbudowy. W 1888 r. powstały: apteka, stajnie, młyn i browar, a w Klasztorze zaczął działać urząd pocztowy i telegraficzny. Opat Gilbert Helmer, na początku XX w., zbudował neobarokowe skrzydło z biblioteką oraz muzeum. Budowa linii kolejowej między Karlowymi Warami a Mariańskimi Łaźniami połączyła Klasztor ze światem. Zaraz po II wojnie światowej, w kwietniu 1946 r. wszyscy niemieccy mieszkańcy zostali wysiedleni do Niemiec, a mnisi trafili w okolice Bawarii, gdzie nadal prowadzili posługę. Do Klasztoru w Tepli skierowano administratora ze Strahova. W 1950 r. Klasztor został zamknięty i urządzono w nim, na kolejne 28 lat koszary Armii Czechosłowackiej. Dla ruchu turystycznego pozostawiono jedynie bibliotekę i kościół, jednak tylko do 1959 r. Po opuszczeni Klasztoru przez armię jego stan stopniowo pogarszał się. W 1990 r. mocno zniszczony Klasztor został przekazany ponownie kanonii Norbertanów. W okresie komunizmu reżim prowadził otwartą walkę przeciwko wierze i praktykom religijnym. Obecnie w Klasztorze mieszka 18 mnichów, a Klasztor sprawuje pieczę nad licznymi parafiami w zachodnich Czechach. Cały Klasztor jest teraz wielkim placem budowy, ponieważ większość budynków wymaga pilnego remontu. Oprócz posługi religijnej kanonia prowadzi hotel, organizuje liczne wystawy i koncerty oraz przez cały rok udostępnia Klasztor turystom.

W ciągu swojego istnienia Klasztor był 12 razy całkowicie splądrowany, 6-cio krotnie spalony, 2 razy wyludniony z powodu zarazy morowej oraz 6 razy ulegał kasacie.

Trasa zwiedzania klasztoru.

Kościół klasztorny p.w. Zwiastowania NMP (Zvěstování Páně) - został wzniesiony w latach 1193-1232 jako romańsko-gotycki, trójnawowy kościół halowy. Budynek ma 62,25 m długości i 15,6 m wysokości. Uroczystej konsekracji świątyni dokonał 20 czerwca 1232 r. praski biskup Jan II w obecności czeskiego króla Václava I oraz ambasadorów niemieckiej Rzeszy. Elewacja kościoła jest cennym przykładem łagodnego przejścia stylu romańskiego w gotycki i stanowi najstarszy tego typu przykład na terenie kraju. Na przełomie XVII i XVIII w. kościół przeszedł barokowe przebudowy, które dotyczyły głównie wyposażenia wnętrza. Ołtarz główny wykonali z marmuru w 1750 r. rzeźbiarze: Josef Lauermann i Ignác Platzer. Obraz Zwiastowania NMP w ołtarzu głównym namalował Petr Jan Molitor. Drugi ołtarz, tzw. Krzyżowy (Křížový oltář), umiejscowiony pośrodku nawy głównej jest wynikiem wspólnych prac tych samych rzeźbiarzy. Ignaz Platzer wyrzeźbił dla klasztornego kościoła również inne rzeźby świętych i aniołów. W północnej części kościoła znajduje się Kaplica bł. Hroznata (Hroznatova kaple) z niewielkim ołtarzem z białego marmuru, na którym znajduje się relikwiarz z relikwiami bł. Hroznata, przeniesionymi tu w 1898 r., rok po jego beatyfikacji. Wcześniejsze miejsce pochówku bł. Hroznaty jest oznaczone kamieniem w chodniku przed głównym ołtarzem. W krypcie nadal spoczywa jego sarkofag. Dekorację kaplicy uzupełniają dwa portrety Hroznaty. Na obrazie olejnym Hroznata przedstawiony jest jako świecki książę, a w tle widać dwa założone przez niego klasztory. Natomiast fresk na suficie ukazuje go wstępującego po śmierci do nieba. Fresk ten, jak również freski nad wejściem do kaplicy ukazujące sceny z życia Hroznaty są dziełem Eliáše Dollhopfa. Do niewystawionych w kościele perełek sztuki zalicza się Hroznatova Misa z około 1200 r., pastorał Hroznaty tzw. Hroznatovo pedum z 1756 roku oraz kielich również z tego roku. W Klasztornym Muzeum są prezentowane zbiory klasztorne w postaci obrazów, rzeźb, płaskorzeźb, porcelany, przedmiotów cynowych, tkanin liturgicznych oraz licznych podarków od możnowładców, co wskazuje na wysoki prestiż opactwa.

Dom prałata oraz konwent - Barokowa przebudowa Klasztoru w latach 1690-1722 za opata Raimunda II Wilferta dotyczyła całego terenu klasztornego. Remontowano nie tylko kościół, ale również dobudowano nowe skrzydło z domem prałata i konwentem. Dom prałata, letni refektarz jest bogato zdobiony iluzorycznymi, architektonicznymi malowidłami zakończonymi po wschodniej stronie obrazem Maura Fuchse z Tirschenreuth "Ostatnia Wieczerza" z 1816 roku. Freski na sklepieniu przedstawiają "Nawrócenie św. Pawła", alegorię wiary i nauki kościoła katolickiego. Na północnej ścianie znajduje się stiukowa ambona z różowego marmuru, dzieło J. Hennevogela. Na parterze konwentu znajduje się Sala Kapituły (Kapitulní síň) - dawny refektarz zimowy. Boazeria jest dziełem rzeźbiarza Ferdinanda Stuflessera z 1914 r. Freski na sklepieniu, bogato zdobione stiukami namalował Anton Waller w 1913 r. Przedstawiają one dwunastu apostołów oraz dziewięciu głównych świętych zakonu norbertanów. Dwa kolejne, największe Maryję oraz uroczystą paradę, która w 1627 r. przeniosła relikwie św. Norberta z Magdeburga do Pragi. Na pierwszym piętrze konwentu znajduje się Błękitna Sala (Modrý sál) służąca uroczystościom, oryginalnie urządzona w stylu empirowym. Obecnie jest to część domu prałata. Nazwę swoją zawdzięcza ścianom pomalowanych na jasno niebieski kolor. Freski na sklepieniu również namalował Maurus Fuchs. Z wyposażenia tej sali nie zachowało się zbyt wiele, jedynie fragmenty. Barokowy jest również budynek administracji leśnej z główną bramą do klasztoru oraz spichlerz na dziedzińcu. Barokowym przebudową uległy również klasztorne ogrody oraz park. W czasie barokowej przebudowy powstały również fontanna i rzeźbiona kalwaria na dziedzińcu oraz fontanna w byłych ogrodów francuskich po północno-wschodniej stronie kościoła.

Biblioteka klasztorna - północne skrzydło budynku głównego Klasztoru, mieszczące bibliotekę i muzeum powstało za czasów opata Gilberta Helmera w latach 1902-1910, według projektu architekta Josefa Schaffera z Mariańskich Łaźni. Sala główna biblioteki ma 24 m długości, 12 m szerokości i 15,5 m wysokości. Freski na stropie namalował praski profesor Akademii Sztuk Pięknych Karel Kratner. Freski przedstawiają świętą Eucharystię, czterech mędrców Kościoła oraz czterech ewangelistów. Biblioteka klasztorna, druga co do wielkości tego typu biblioteka w Republice Czeskiej posiada ponad 100 tys. woluminów i stanowi bogatą skarbnicę wiedzy dla naukowców. Pośród nich znajduje się 1149 rękopisów, w tym 45 o średniowiecznym rodowodzie. Biblioteka jest dostępna dla profesjonalnych badaczy. Znajdziemy tu dwie bardzo ważne księgi zwane germanikami: Poenitentionale ze staroniemiecką modlitwą napisaną około 830 r. oraz tzw. Codex Teplensis, pierwszy przekład Nowego Testamentu na język niemiecki powstały przed 1400 r. Kolejnymi, ciekawymi pozycjami są: "Żywoty brata Hroznaty" (Život bratra Hroznaty) z 1259 r., legendy o założeniu Tepli z 1453 r., modlitewnik króla Ladislava Pohrobka z 1453 r. oraz zbiór siedmiu kodeksów liturgicznych opata Zikmunda z lat 1460 i 1491. Znaleźć tu można 540 inkunabułów oraz 750 innych zabytkowych ksiąg. Dbając o swoje zbiory, opat klasztoru opublikował naukowy spis najstarszego księgozbioru. Pośród najstarszych ksiąg znajduje się tu około 30 tys. pozycji wydrukowanych przed 1800 r. Zbiory biblioteczne są bardzo ważne z punktu widzenia historii literatury (szczególnie cenne są niektóre z gotyckich, renesansowych i barokowych wiązań ksiąg), historii Kościoła, państwa oraz historii regionu, w tym geografii i hydroterapii w Mariańskich Łaźniach.

Park klasztorny - Na kształt ogrodów wokół Klasztoru wielkie znaczenie miały jego rozbudowy. Aż do końca XVI w. ogrody były wykorzystywane głównie do uprawy ziół i warzyw. Do zmiany doszło w czasie barokowej przebudowy Klasztoru w XVII w. W tamtym okresie ogrody zostały podzielone na dwie części: pierwsza dostępna do zwiedzania z wyposażeniem ogrodowym i szklarnią oraz drugą, otoczoną murem i należącą do klauzury. Do południowej strony Klasztoru przylegał niewielki ogródek opata. Obie przestrzenie były pięknie urządzone, z kwiatowymi ornamentami i centralnie umieszczoną fontanną. Przy południowej ścianie konwentu znajdował się niewielki ogródek ziołowy. Układ ten przetrwał aż do 1903 r., kiedy to nastąpiła rozbudowa o skrzydło mieszczące bibliotekę i muzeum, jak również powstało kilka budynków gospodarczych. Barokowy mur w ogrodzie został zburzony, w połączonych ogrodach zbudowano nowe szklarnie oraz dom ogrodnika. Po południowej stronie Klasztoru, na rzece Tepla zbudowano zbiornik wodny, a wokół rozplanowano park krajobrazowy. Pozostałości po barokowym ogrodzie zostały włączone do nowej koncepcji aranżacji ogrodu. Obecnie przebiega restauracja całego obiektu klasztornego, w tym również odbudowa parku. Jego dzisiejszy wygląd jest echem przebudowy z początków XX w. Ogrody i park są od 1946 r., dzięki ówczesnemu przeorowi Heřmanowi Josefowi Tylowi.

Cmentarz klasztorny - Około 20 minut pieszo na północny-wschód od Klasztoru znajduje się stary cmentarz Klasztoru Tepla. Kiedy pod koniec XVIII w. cesarz Josef II zakazał pochówków przy kościołach oraz w centrach miejscowości, norbertanie postanowili ten cmentarz powiększyć. Na jego teren przenieśli szczątki swoich braci, którzy byli grzebani na cmentarzu przyklasztornym. Do tego czasu bracia grzebani byli w kościele, później w kaplicy św. Wacława, kaplicy św. Michała po północnej stronie kościoła, następnie na cmentarzu ściśle przylegającym do kościoła, na którego miejscu wybudowano później skrzydło z biblioteką i muzeum. Cmentarz podzielono na dwie części: dolną miejską i górną klasztorną. W jego centrum postawiono wielki żelazny krzyż na kamiennym cokole. Pod koniec XIX w. opat Alfréd Clementso zbudował kaplicę cmentarną z kryptami. Do krypty tej przeniesiono szczątki kilku opatów zmarłych wcześniej. Przy bramie głównej, po obu jej stronach powstała aleja zasłużonych, gdzie spoczywa wiele ważnych dla Klasztoru osobistości. Po zlikwidowaniu Klasztoru w latach 50. XX w. cmentarz został zamknięty i często był dewastowany przez wandali oraz w czasie budowy pobliskiego gospodarstwa rolnego. Nagrobki były rozkradane i używane do budowy nowych nagrobków, a krzyże żeliwne sprzedawane na złom. Pod koniec lat 50. XX w. powstał plan zlikwidowania cmentarza i zbudowania w tym miejscu parku z centralnie ustawionym obeliskiem ze wszystkimi znanymi nazwiskami pochowanych tu mnichów.

Zwiedzanie klasztoru.

Zwiedzanie z przewodnikiem obejmuje bibliotekę oraz wystawę zbiorów Muzeum Klasztornego. Kościół nie jest częścią trasy zwiedzania, ponieważ służy głównie do celów liturgicznych. W przypadku możliwości jego zwiedzenia zostaniecie o tym poinformowani jeszcze przed wejściem. Maksymalna ilość zwiedzających w grupie liczy 60 osób, trasa zwiedzania trwa około 45 minut.

Wszystkie zdjęcia wnętrz zostały zapożyczone z ogólnodostępnych zasobów internetu, w tym oficjalnej strony internetowej.

Rycerz osadził więźniów w swoim zamku w Kinsberg koło Chebu (dzisiejszy Starý Hrozňatov) i zażądał od klasztoru wysokiego okupu. Mnisi zebrali odpowiednią kwotę, ale Hroznata nie pozwolił opatowi na przekazanie okupu. Rycerz postanowił srogo ukarać Hroznatę i poddał go okrutnym torturom. Hroznata zmarł 14 lipca 1217 r. Jego towarzysz z celi zaczął gorączkowo myśleć o ucieczce. Pewnej nocy jego cela wypełniła się jasnym blaskiem i przed więźniem ukazał się Hroznata odziany w biały strój. Wskazał ręką, a z więźnia spadły kajdany, żelazne wrota się otworzyły i mnich mógł bez przeszkód wrócić do klasztoru. Ciało Hroznata zostało przewiezione do Tepli i pogrzebane w kościele klasztornym. Rycerz-łupieżca od tamtego czasu nie mógł zaznać spokoju i całkowicie opuściła go radość życia. W końcu zniknął bez śladu i nikt już o nim nie słyszał.

Legendę i cześć Hroznaty wzmocniła jego beatyfikacja, która odbyła się w dniu 16 września 1897 r. Święto czczące Hroznatę obchodzone jest w dniu 14 lipca. We wrześniu 2004 roku, rozpoczął się proces kanonizacyjny błogosławionego Hroznaty. Do dziś jest on czczony jako patron więźniów politycznych.

Norbertanie - Premonstratensi.

Zakon rzymskokatolicki założony w 1120 roku przez św. Norberta z Xanten w miejscowości Prémontré koło Laonu we Francji. Oparty jest na regule św. Augustyna z Hippony. Zakon norbertanów w XIV wieku obejmował 655 opactw i probostw. Zakon wydał 10 świętych i 4 błogosławionych. Wśród błogosławionych jest też Polka, bł. Bronisława. Pierwsi premonstratensi przybyli do Polski w 1126 r. Norbertanki założyły w Polsce pierwszy klasztor na Zwierzyńcu w Krakowie w 1250 r.