Muzeum Budownictwa Ludowego w Kouřim - Muzeum Lidových Staveb v Kouřimi. - Czeskie klimaty - okiem Polaka

Historia.

Historia powstania Muzeum Budownictwa Ludowego w Kouřim jest ściśle związana z rozpoczęciem budowy zapory wodnej na rzeczce Želivká. Powstały zalew miał zatopić kilka ciekawych zabytków kultury ludowej, w tym gotycki Kościół św. Jana Křtitele w Dolních Kralovicích (pow. Benešov). Celem ochrony zabytków zdecydowano na przeniesienie ich do nowej lokalizacji. I tak właśnie, w 1972 roku rozpoczęło się tworzenie na obrzeżach miejscowości Kouřim, na tzw. Hrázce, muzeum na wolnym powietrzu. Szybko okazało się, że potrzebny jest jeszcze większy teren, ponieważ zabytków przybywało dość szybko. Oficjalnie Skansen został udostępniony do zwiedzania w 1976 roku, ale już wtedy zmieniła się jego koncepcja. Postanowiono, że będzie to miejsce, w którym turyści będą mogli zapoznać się z różnorodnością form architektonicznych kultury ludowej Czech i Moraw.
Na początku lat 90-tych XX wieku ponownie zmieniła się koncepcja i teraz głównym celem stało się zmniejszenie powierzchni Skansenu i nadania mu innego profilu merytorycznego. Głównym celem stała się prezentacja podstawowych typów budownictwa ludowego wraz z jego społeczną i artystyczną różnorodnością, ale już tylko z rejonu Czech.
W 2012 roku rozpoczął się projekt, którego celem jest ożywienie Skansenu i zmiany jego koncepcji zwykłego muzeum na "Muzeum Czeskiej Wsi". W przyszłości Skansen ma tętnić życiem, ukazując na żywo zarówno rzemiosło jak i normalne życie na wsiach od nowożytności aż po połowę XX wieku.

Dorzecze rzeki Berounky reprezentuje XVII-wieczny, szkieletowy dom mieszkalny z Týřovic u Rakovníka, który został przebudowany po 1800 roku. Region Polabí reprezentowany jest przez szkieletową kuźnię z 1774 roku, pochodzącą ze Starého Bydžova. Region Czech Wschodnich reprezentują dwa zabytki z Podkrkonoší. Pierwszym jest drewniany dom wójta z Bradleckéy Lhoty pochodzący z końca XVII wieku z bogato zdobionymi szczytami. Drugim zaś dwunastoboczna, drewniana stodoła z Želejova u Hořic, zbudowana w 1660 roku, która wraz ze stodołą z Durdic, należy do najcenniejszych zabytków Skansenu. Z terenów Północnych Czech pochodzi szachulcowo-murowany, piętrowy dom z Jílového u Děčína, zbudowany na początku XIX wieku.
Wnętrza wszystkich budynków zaaranżowano tak, aby pokazać życie i pracę dawnych mieszkańców od XVIII do I połowy XX wieku. Poza dużymi budynkami na terenie Skansenu znajdują się mniejsze zabytki kultury ludowej. Cały obszar Skansenu to piękny, stary sad, w którym znajdziecie wspaniała atmosferę dawnych wsi. Najnowsza koncepcja przebudowy Skansenu, wprowadzana od 2012 roku przewiduje wzbogacenie zbiorów o dalszych 30 obiektów. Aktualnie trwają prace nad przeniesieniem tu pierwszych 11 obiektów z różnych regionów Czech.

Stodoła z Durdic (1).

Duża, drewniana stodoła stanowiła część majątku w Durdicach u Votic (pow. Benešov), została przeniesiona do Skansenu jako pierwszy zabytek architektury ludowej w 1972 roku. Stodoła została zbudowana w 1648 roku i jest najstarszym, tego typu zabytkiem w Republice Czeskiej. Stodoła ma stary, dziewięcioboczny rzut ze stromym, wysokim dachem krokwiowym średniowiecznego typu, który pierwotnie pokryty był strzechą, ale w czasie rekonstrukcji w latach 70-tych XX wieku wykonano pokrycie gontem. Obecnie jest to wyjątkowy przykład wielokątnych stodół budowanych w Europie Środkowej w połowie XIII wieku. Konstrukcja składa się z niskich drewnianych ścian, z których dwie naprzeciwległe długie ściany wyposażone są w duże wrota. Środkowa część stodoły to przejezdne klepisko, natomiast położone po obu stronach sąsieki przeznaczone były do przechowywania zboża, słomy i siana. Nad przejazdem znajdowało się podwyższenie służące do przechowywania świeżych zbiorów kukurydzy. Obszerne wnętrze mogło pomieścić do 55 wozów pełnych zboża. Średniowieczna konstrukcja więźby dachowej oparta jest na promienistym rozłożeniu krokwi i wiązkowym zakończeniu kalenicy. Na jednej z belek do dziś widoczne są malunki z okresu powstania stodoły. Obecnie w stodole prezentuje się maszyny i pojazdy rolnicze - niestety z powodu remontu stodoła jest obecnie (2012 r.) niedostępna.

Spichlerz z Hrádku (2).

Prosta, drewniana budowla pochodzi z przełomu XVIII i XIX wieku ze wsi Hrádek u Zruče nad Sazawą (pow. Kutná Hora), która została częściowo zniszczona w czasie budowy tamy na rzece Želivka. Budynki tego typu były bardzo często spotykane w dorzeczu Sazawy i służyły do magazynowania zboża i narzędzi rolniczych. Spichlerz składa się z jednej komory bez okien, a w narożu znajduje się drewniana pompa do czerpania wody ze studni mieszczącej się w piwnicy. To nietypowe rozwiązanie przydatne było zimą, gdyż zabezpieczało źródło wody przed zamarzaniem. Sama piwniczka służyła latem za chłodnię do wody i mleka. Pierwotnie spichlerz kryty był strzechą, obecnie gontem. Wewnątrz znajduje się ekspozycja ukazująca narzędzia i urządzenia używane w domowym przetwórstwie mleka.

Spichlerz z Budče (3).

Spichlerz pochodzi ze wsi Budeč u Ledče nad Sazawą (pow. Havlíčkův Brod), został zbudowany w II połowie XVIII wieku. Pierwotnie składał się z jednej, dużej komory zbudowanej z nieobrobionych belek bez uszczelnienia. Najpewniej po pewnym czasie została dobudowana druga, mniejsza, murowana z kamienia komora. Spichlerz kryty jest prostym, dwuspadowym, drewnianym dachem. Drewniana część spichlerza w czasie remontu odzyskała wapienne malowanie, natomiast część kamienna czeka na tynk.

Chałupa ze spichlerzem z Budče (4).

Zarówno budynek mieszkalny, jak i sąsiadujący z nim spichlerz zostały przeniesione do Skansenu ze wsi Budeč u Ledče nad Sazawą (pow. Havlíčkův Brod) w 1973 roku. Uchroniło to zabytki przed zalaniem przez wody zbiornika retencyjnego. Budynek mieszkalny prawdopodobnie pochodzi z 1786 roku. Mieszkała w nim rodzina małorolnego chłopa, który posiadał hektar pola i 50 arów łąk. Mieszkanie i gospodarczą część budynku nakrywa wspólny dwuspadowy dach z prostymi, drewnianymi szczytami. Część mieszkalna, w której mieszkało 8 mieszkańców została oszalowana deskami. Pierwotnie źródłem ciepła był trzon kuchenny, który później zastąpiono piecem kaflowym. W przedsionku znajduje sie czarna kuchnia. Część gospodarcza - chlew i mała stodółka zbudowane są z łamanego kamienia. Wejście do chlewika znajduje się zarówno z zewnątrz budynku jak i z sieni części mieszkalnej. Takie rozwiązanie było bardzo praktyczne w codziennym obrządku zwierząt, szczególnie zimą. Murowana część budynku była otynkowana, a szalunek pobielony wapnem. Niestety nie zostało to odtworzone w Skansenie. Skośnie do budynku przylega piętrowy spichlerz z niewielkim pawlaczem. Jego piwnica jest murowana, a piętro drewniane. Dachy obu budynków pierwotnie były kryte strzechą, obecnie gontem. Aranżacja wnętrz ukazuje życie typowego małorolnego chłopa w końcu XIX wieku. W pomieszczeniu mieszkalnym przedstawiono warsztat szewski. Piętro spichlerza pierwotnie stanowiło magazyn zboża, a obecnie urządzony jest tam warsztat stolarski.

Zagroda z Týřovic (5).

Budynek mieszkalny został przeniesiony do Skansenu w 1975 roku ze wsi Týřovice u Rakovníka. Jest on bardzo cennym przykładem architektury ludowej z dorzecza rzeki Berounky. Pierwsze wzmianki o zagrodzie pochodzą z XVI wieku, natomiast jego dzisiejszy wygląd pochodzi z XVII wieku, z drobnymi przebudowami na początku XVIII i końcu XIX wieku. W budynku część mieszkalna i gospodarcza nakryte są wspólnym, dwuspadowym dachem, krytym pierwotnie strzechą, a obecnie gontem. Do części mieszkalnej wchodzi sie przez obszerną sień, z której wydzielona jest czarna kuchnia. Trzon kuchenny służył również do ogrzewania pomieszczeń, a dodatkowo w izbie dziennej znajdował się piec kaflowy. Z izby dziennej można przejść na tył do niewielkiego pomieszczenia, które pierwotnie stanowiło komorę, a w 1734 roku zostało adaptowane na izbę dożywotnią dla seniorów. W obu pomieszczeniach zachowały się niezwykłe, ścienne, małe paleniska, które służyły do oświetlania, ogrzewania i szybkiego podgrzania strawy. Ze względu na dość dużą powierzchnię izby dziennej często wydzielano z niej mniejsze pomieszczenie i wynajmowano. W XIX wieku wynajmowano ją dla pracowników leśnych, a przed 1885 rokiem służyła nawet jako klasa wiejskiej szkoły. Z boku izby mieszkalnej, na zewnątrz budynku znajduje się duży podcień, służący za jadalnię, który jest typowy dla budownictwa ludowego z dorzecza Berounky. Przestrzeń gospodarcza budynku dostępna jest jedynie od podwórza, przez niewielki ganek. W skład oryginalnej zagrody wchodziły jeszcze: drewniana stodoła, murowany spichlerz i chlewik, które były rozmieszczone od naroży budynku mieszkalnego tworząc spory dziedziniec. Wjazd na dziedziniec poprowadzony był przez drewnianą, dwuskrzydłową bramę z dekoracyjnymi wierzejami. Niestety takie usytuowanie zagrody nie zostało odtworzone w Skansenie i nie można zobaczyć faktycznego rozkładu poszczególnych budynków. Błędy te powinny być skorygowane w czasie obecnej przebudowy Skansenu. W 2012 roku oddano do zwiedzania część odnowionych wnętrz z nową, stałą wystawą pt. "Szkoła wiejska pod koniec XIX wieku".

Kuźnia ze Starého Bydžova (6).

Jest to jedna w dwóch, w całości drewnianych kuźni zachowanych na terenie Czech. Została przeniesiona do Skansenu w 1976 roku ze wsi Starý Bydžov (pow. Hradec Králové). Unikalnie zachowany budynek pochodzi z 1774 roku, w przeszłości należał do rodziny Laifer, a funkcję swoją pełnił aż do 1958 roku. Budynek zbudowany jest z masywnych belek dębowych w konstrukcji zrębowej, typowej dla okolic środkowej Łaby. Od frontu znajduje się obszerny, dwuarkadowy podcień wsparty na trzech, bogato rzeźbionych filarach. Podcień służył do podkuwania koni i bydła naprawy wozów i innych dużych sprzętów. Wewnątrz budynku najwięcej miejsca zajmuje piec z miechem oraz duże kowadło. W przednim pomieszczeniu znajduje się warsztat, natomiast w drugim, mniejszym bez okien znajduje się magazyn narzędzi i materiałów. Wejście do magazynu znajduje się również od tyłu budynku. Wyposażenie kuźni zostało pozyskane z podobnego obiektu we wsi Louňovicé pod Blaníkem. Przeniesiona do Skansenu kuźnia została umiejscowiona wbrew prawdzie historycznej, ponieważ nie ma przy niej całej reszty budynków wchodzących w skład zagrody. Oryginalne pokrycie dachówką zostało w czasie rekonstrukcji zastąpione gontem. Zrezygnowano również z glinianych uszczelnień i przetarcia ścian wapnem. Wszystkie te błędy mają zostać usunięte w czasie najbliższej przebudowy.

Dom wójta z Bradleckéy Lhoty (7).

Drewniany budynek był niegdyś częścią zagrody wójta w Bradleckéy Lhotě (pow. Semily). Budynek, który był już w krytycznym stanie został uratowany i przeniesiony do Skansenu w 1981 roku. W 1998 roku pożar strawił jego część, ale został odbudowany. Budynek został zbudowany po 1689 roku. Fasada jest silnie zdobiona, drewniane szczyty są oszalowane z wieloma dekoracyjnymi elementami, w tym bogato rzeźbione ościeże okien. Między oknami znajduje się obraz Najświętszego Serca Pana Jezusa malowany na szkle. W centrum budynku znajduje się duża sień, w której znajduje się trzon kuchenny oraz piec chlebowy. Z sieni można wejść do izby mieszkalnej oraz do mniejszego pokoju. Oba pomieszczenia były pierwotnie ogrzewane trzonem kuchennym, ale później zainstalowano piece kaflowe. W tylnej części domu znajdują się pomieszczenia gospodarcze, do których wiedzie osobne wejście z sieni. Na tyłach budynku został dobudowany niewielki, murowany z kamienia chlewik. Pierwotnie dach był kryty strzechą, później eternitem, a po renowacji wykonano pokrycie gontem.
Wnętrze nawiązuje do typowego wyposażenia z połowy XIX wieku. Prócz tradycyjnych elementów wyposażenia gospodarstw domowych zobaczyć tu możemy również zestaw malowanych mebli z Północnych Czech.

Stodoła z Želejova (8).

Jest to jeden z najstarszych, zachowanych obiektów tego typu w Republice Czeskiej. Stodoła była kiedyś częścią zagrody w Želejově u Hořic (pow. Jičín). Jest ona tylko o kilka lat młodsza od stodoły z Durdic, pochodzi z 1660 roku. Obie stodoły mają podobną konstrukcję, jednakże ta stodoła jest zbudowana na planie dwunastoboku. Pierwotnie nad klepiskowym przejazdem był dwupiętrowy magazyn na słomę i plewy. Część obecnego wyposażenia pochodzi bezpośrednio z macierzystej zagrody.

Budynek mieszkalny z Jílového (9).

Budynek mieszkalny z osady Kamenná (obecnie części Jílového u Děčína) został przeniesiony do Skansenu w 1986 roku. Budynek pochodzi z początku XIX wieku i jest typowym przykładem architektury ludowej z Północnych Czech. W czasie budowy zastosowano trzy różne techniki budowy ścian. Część mieszkalna na parterze wykonana jest z drewna w technice zrębowej, gospodarcza część parteru jest murowana, natomiast piętro w całości wykonano z muru pruskiego. Cały budynek nakryty jest dwuspadowym, gontowym dachem z oszalowanymi szczytami. Na parterze, w poprzek budynku prowadzi na całej jego szerokości korytarz, którym można przejść z jednej strony na drugą. Budynek pierwotnie ogrzewany był piecem kuchennym, a w późniejszym okresie piecami kaflowymi. Na piętro, które pierwotnie było częściowo zamieszkane, a częściowo służyło jako suszarnia chmielu można dostać się z korytarza dość stromymi schodami. Nad pierwszym piętrem znajdował się magazyn na słomę. W przyziemiu budynku znajduje się piwniczka, która służył również za chlewik dla mniejszych zwierząt gospodarskich.
Wyposażenie wnętrza ukazuje wygląd wiejskiego gospodarstwa domowego na początku XX wieku. W korytarzu znajduje się wystawa urządzeń i narzędzi służących do prania i prasowania, natomiast piętro wykorzystywane jest obecnie dla wystaw czasowych.

Pomniejsze zabytki.

Wśród dużych zabytków architektury ludowej w Skansenie umieszczono kilka drobniejszych o walorach artystycznych. Zabytki te pochodzą z okresu od XVIII do początków XX wieku. Już na samym początku trasy napotkamy kapliczkę z rzeźbą św. Prokopa z Kostelca nad Černými Lesy. Kapliczka powstała w 1897 roku z czerwonego piaskowca. W jej górnej części wmontowany jest wizerunek świętego, malowany na szkle. Między spichlerzem z Hrádku a spichlerzem z Budče znajduje się niezwykła maszyna do pakowania sadzonek drzew owocowych z Molitorova (pow. Kolín). Maszyna ta pochodzi z końca XIX wieku i była użytkowana na słynnej plantacji szkółkarskiej rodziny Veselých. Dwa, przeciwległe wały z łańcuchami pobierały sadzonki i przetykały je na przemian ze słomą, po czym umieszczały w specjalnych opakowaniach, które następnie były dostarczane do klientów. W Skansenie znajduje się również drewniana studnia z kołowrotem oraz gontowym daszkiem z Kozojed (pow. Kutná Hora) pochodząca z początku XIX wieku. Przed zagrodą z Týřovic znajduje się kopia XIX-wiecznej, drewnianej dzwonniczki strażackiej z Býchor (pow. Kolín) oraz barokowa rzeźba św. Donáta ze Svatbína u Kostelca nad Černými Lesy, pochodząca z 1764 roku. Na jej cokole znajdują się rzeźbione herby ówczesnych właścicieli majątku. W środkowej części Skansenu znajduje się studnia z drewnianą pompą z Zalán (pow. Příbram). Studnia posiada niewielki, gontowy daszek, jej mechanizm jest wykonany z żeliwa, a sama studnia ocembrowana łamanym kamieniem. W pobliżu znajdują się również kopie uli ze Lžovic (pow. Kolín). W tylnej części ekspozycji, na rozdrożu znajduje się drewniany krzyż, zbudowany na podstawie historycznych przekazów z Němčic (pow. Kolín). Na krzyżu zamontowane jest malowana deska z wyobrażeniem Ukrzyżowanego Chrystusa.